Trước xung đột Nga – Ukraine, Moscow và Bắc Kinh đã duy trì được mối quan hệ thân thiết ở cấp cao nhất trong nhiều năm qua. Vào tháng 1/2021, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã từng mô tả quan hệ giữa hai nước: “Hợp tác chiến lược Trung – Nga không có giới hạn, không có vùng cấm và không có trần”.
Tuy nhiên, khi cuộc xung đột Nga – Trung càng trở lên gay gắt, nhiều lệnh trừng phạt của Phương Tây đã được áp dụng đối với Nga và các biện pháp trả đũa của Nga gây gia tăng bất ổn ở Châu Âu, Trung Quốc dường như đang có những lo ngại khác. Xung đột leo thang đã khiến nền kinh tế Trung Quốc, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, đối mặt với nhiều áp lực như giá nhiên liệu gia tăng. Hơn nữa, nhiều công ty Trung Quốc cũng bị trừng phạt gián tiếp thông qua các lệnh trừng phạt áp lên Nga.
Trong khi cuộc xung đột quân sự chưa có dấu hiệu chấm dứt, Trung Quốc bày tỏ lập trường thận trọng khi không hỗ trợ vũ khí, đạn dược, công nghệ và vật tư phục vụ chiến tranh cho Nga để không bị kéo vào các lệnh trừng phạt chưa từng có của phương Tây đối với Nga. Tuy nhiên, Trung Quốc cũng không chọn việc “chung phe” với những nước khác đang lên án Nga. Thay vào đó, quốc gia này kêu gọi giải quyết vấn đề một cách hòa bình. Có hai lý do lớn khiến Trung Quốc không thể ngó lơ mối quan hệ “không giới hạn” với Nga.
Nhiều e ngại quốc gia láng giềng khổng lồ
Trung Quốc và Nga có chung một đường biên giới rất dài. Những năm 1960, hai cường quốc láng giềng này vẫn thường xuyên mâu thuẫn, thậm chí còn xung đột vũ trang biên giới vào năm 1969. Vào giữa những năm 1990, khi tình hữu nghị giữa Trung Quốc và khu vực thuộc Liên Xô cũ bắt đầu sâu sắc hơn, giới chức Trung Quốc vẫn tỏ ra thận trọng trong mối quan hệ này.
Một quan chức cấp cao của Trung Quốc từng nhận định: “Không giống như Mỹ, nước được ngăn cách với Trung Quốc bởi Thái Bình Dương, Nga là nước láng giềng và có đường biên giới dài với Trung Quốc”.
Theo các nhà chính trị, nếu Bắc Kinh từ bỏ Nga vì Ukraine, mâu thuẫn với nước láng giềng khổng lồ trong nhiều thập kỷ của Moscow sẽ được nung nấu thêm. Không ai biết được Nga có thể tạo ra cơn ác mộng chiến lược gì cho Trung Quốc khi Nga đang cố gắng mở rộng phạm vi biên giới trong tương lai. Vừa phải đối đầu với Mỹ ở mặt trận Thái Bình Dương lại vừa đối đầu với và Nga ở phía Bắc của đất nước quả là bài toán đau đầu cho Trung Quốc. Đây sẽ là mối quan ngại sâu sắc nhất đối với chính quyền của Tập Cận Bình trong giai đoạn này.
Nga là đồng minh duy nhất chống lại Mỹ
Một lý do lớn khác khiến trục Trung Quốc – Nga khó có thể dễ dàng bị phá vỡ là do sự hiện diện của Mỹ, “kẻ thù không đội trời chung” của đất nước tỷ dân. Là nền kinh tế lớn thứ hai thế giới tính theo GDP, Trung Quốc đang đặt mục tiêu trở thành siêu cường ngang hàng với đất nước cờ hoa vào năm 2050. Trong những năm vừa qua, Trung Quốc và Mỹ luôn có những xung đột về kinh tế và chính trị khó có thể dễ dàng giải quyết mà gần đây nhất là chiến tranh thương mại Mỹ – Trung diễn ra từ năm 2018.
Trong khi đó, Nga từng là cường quốc duy nhất trở thành đồng minh địa chính trị với Trung Quốc trong việc chống lại Mỹ, cùng Trung Quốc đối phó với hàng loạt “đòn đánh” của Tổng thống Donald Trump một thời. Nếu Nga sụp đổ sau thất bại trong cuộc chiến với Ukraine, Trung Quốc sẽ phải “đơn thương độc mã” đối đầu với phương Tây. Viễn cảnh này sẽ vẽ lại cục diện thời kỳ Liên Xô tan rã vào tháng 12/1991, khi ấy, Trung Quốc đối mặt với thách thức lớn do trở thành cường quốc xã hội chủ nghĩa duy nhất trên thế giới.
Theo các nhà phân tích, để ngăn kịch bản này xảy ra, dù đang kìm hãm viện trợ quân sự cho Nga, chính quyền của ông Tập vẫn sẽ phải tiếp tục cung cấp hỗ trợ ngoại giao và kinh tế cho Putin trong thời gian tới.